Σε αυτό το site τα βλέπουμε όλα πάντα με μία χιομοριστική διάθεση, θα κοροϊδέψουμε τα πάντα, θα γελοιοποιήσουμε το κάθε τι.

Έτσι λειτουργούμε στην καθημερινότητα μας και έτσι μας αρέσει τέλος πάντων.

Όμως αυτό το blog ασχολείται με κινηματογράφο, μουσική, σειρές και βιβλία που έχουν μεγάλη επίδραση πάνω μας και είναι κομμάτια πολιτισμού, έργα τέχνης και πάνω απο όλα επηρεάζουν την διάθεση μας, την κοσμοθεωρία μας και την αντίληψη μας.

Στο άλλο site που γράφω, το filmboy, ένας απο τους συντάκτες, ο Γιώργος Παυλίδης, ο οποίος έχει σπουδάσει εκτός των άλλων φιλοσοφία, αισθητική του κινηματογράφου και έχει παρακολουθήσει εργαστήρια σκηνοθεσίας, φωτογραφίας και animation στη σχολή του Λοτζ, ξεκίνησε μια στήλη με τίτλο Περί Φιλ(μ)οσοφίας, στην οποία θα μας μιλάει για τις φιλοσοφικές προεκτάσεις των ταινιών.

Διάβασα τα πρώτα άρθρα του και τα βρήκα άκρως ενδιαφέροντα κι αποφάσισα να τα αναδημοσιεύσω στον Allodapo και να τα μοιραστώ μαζί σας. Τα πρώτα είναι καθαρά θεωρητικού χαρακτήρα και έπειτα θα ακολουθήσουν και τα συγκεκριμένα παραδείγματα σε ταινίες που όλοι έχουμε δει.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν:

 Σε αυτή την πρώτη δημοσίευση, θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα του τίτλου "Υπάρχουν φιλοσοφικές ταινίες;" Για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να δούμε τί σχέση μπορεί να έχει το σινεμά με την φιλοσοφία.

Θα προτείνουμε τέσσερις τρόπους σχέσης μεταξύ των δύο:
1. Ο πρώτος τρόπος είναι εκείνος κατά τον οποίο ο κινηματογράφος εικονογραφεί φιλοσοφικές ιδέες και θεωρίες.

Ένα παράδειγμα είναι η ταινία των αδελφών Wachowski, The Matrix (2009), στην οποία είναι φανερές οι αναλογίες προς τον μύθο του σπηλαίου και την θεωρία των Ιδεών, του Πλάτωνα: οι άνθρωποι νομίζουν ότι ζουν στον αληθινό κόσμο, αλλά στην ουσιά ζουν μόνο σε ένα τεχνητό και ψεύτικο κόσμο.
Ο αληθινός κόσμος είναι αλλού.

Στην περίπτωση αυτή, η φιλοσοφική σκέψη προηγείται της ταινίας, είναι εξωτερική ως προς την ίδια την ταινία.
Η ταινία βασίζεται στην φιλοσοφία κυρίως για να αντλήσει στοιχεία ως προς την πλοκή της.

2. Ο δεύτερος τρόπος σχέσης είναι ο κινηματογράφος με αναφορά στη φιλοσοφία, κατά προτίμηση στη ζωή και το έργο φιλοσόφων.

Παραδείγματα του δεύτερου τρόπου είναι οι ταινίες, Wittgenstein (1993) του σκηνοθέτηDerek Jarman, που παρουσιάζει τη ζωή και τη σκέψη του Βιεννέζου φιλοσόφου, καθώς και η ταινία "Όταν έκλαψε ο Νίτσε" (2007), που είναι η μεταφορά του ομώνυμου βιβλίου τουIrvin Yalom και αναφέρεται επίσης στη ζωή και το έργο του Γερμανού φιλοσόφου.

Είναι προφανές, νομίζω, ότι και εδώ η σχέση των δύο είναι εξωτερική, καθώς το έργο και η ζωή κάποιων φιλοσόφων αποτελούν μονάχα στοιχεία της θεματικής γραμμής της ταινίας.

3. Η τρίτη περίπτωση είναι η πιο διαδεδομένη και γι αυτό θα σταθούμε λίγο περισσότερο.

Εδώ ο κινηματογράφος μπορεί να προκαλέσει φιλοσοφικές σκέψεις στον θεατή.


Η σχέση των δύο είναι ανάλογη με τη σχέση ερεθίσματος-αντίδρασης.
Η κινηματογραφική ταινία, μέσω της πλοκής της, του θέματός της, των χαρακτήρων της και της δράσης τους, και κυρίως μέσω των διαλόγων ή κάποιων φιλοσοφικών και θρησκευτικών συμβόλων, παρουσιάζει αναφορές σε φιλοσοφικές έννοιες ή θεωρίες φιλοσόφων.

Παραδείγματα αυτού του τρίτου τρόπου είναι οι ταινίες Fight Club (1999), του David Fincher, Memento (2000) και Inception (2010) του Christofer Nolan.

Η ελευθερία, η αυτογνωσία, η μνήμη, τα όνειρα, ο μηδενισμός, ο καπιταλισμός κλπ. είναι θέματα που θίγονται στις παραπάνω ταινίες.

Επίσης, οι ταινίες του Bergman, για παράδειγμα, είναι γεμάτες φιλοσοφικά και θρησκευτικά σύμβολα (ένα ρολόι δίχως δείκτες στις Άγριες φράουλες, ο θάνατος που παίζει σκάκι με τον ιππότη στην Έβδομη σφραγίδα, τα θρησκευτικά σύμβολα στο Χειμερινό Φως, για να αναφέρω κάποια ενδεικτικά μονάχα).

Στο πλαίσιο αυτής της σχέσης η φιλοσοφία μπορεί να χρησιμοποιήσει κινηματογραφικές ταινίες προκειμένου να διεγείρει τη σκέψη του κοινού, ώστε αυτό να σκεφτεί ή να καταλάβει μια φιλοσοφική έννοια ή θεωρία.

Τα προβλήματα εν προκειμένω, είναι δύο:
α) Η σχέση της φιλοσοφίας με τον κινηματογράφο είναι χρηστική, αφού η φιλοσοφία χρησιμοποιήσει ως ερέθισμα σκέψης μια ταινία.

β) Η σχέση της ταινίας με τη φιλοσοφική σκέψη είναι απλώς συμπτωματική.
Με άλλα λόγια, εξαρτάται αποκλειστικά από τον κάθε θεατή (και τη φιλοσοφική του προπαιδεία) το εάν και σε ποιο βαθμό θα αποτελέσει το περιεχόμενο μιας ταινίας αφορμή για σκέψη.

Και εδώ λοιπόν, η σχέση ανάμεσα στα δύο παραμένει - με διαφορετικό τρόπο πάντως απ’ ό,τι στις δύο πρώτες περιπτώσεις - εξωτερική. Συνοψίζοντας τους τρεις πρώτους τρόπους έχουμε:

1. Η ταινία λειτουργεί ως illustrasion της φιλοσοφίας. Εικονογραφεί φιλοσοφικές ιδέες.